Hoe stilte de ruimte vult.

Er zijn van die momenten tijdens een uitvaart waarop ik even vergeet te ademen. Niet omdat er iets misgaat, maar omdat alles precies klopt: de mensen, de plek, het licht dat net langs iemands schouder strijkt en vooral… de stilte. In mijn werk heb ik geleerd dat stilte nooit leeg is. Ze gedraagt zich als een onzichtbare gast die binnenkomt zodra woorden even niet verder kunnen.

Soms ontstaat ze vanzelf. Tijdens het sluiten van de kist bijvoorbeeld, wanneer handen die zich zo lang hebben vastgehouden eindelijk moeten loslaten. Niemand spreekt dan. Men zou kunnen denken dat het een stilte van ongemak is, maar dat is het niet. Het is een stilte die de ruimte vult met alles wat niet gezegd kan worden: de dankbaarheid, de spijt, de herinneringen die als filmbeelden door de hoofden flitsen. Ik zie een kin die trilt, een blik die naar de grond dwaalt, omdat het anders te veel wordt en toch is het precies die stilte die lucht geeft, die mensen toestaat even niets te hoeven.

Er zijn ook stiltes die ik bewust uitnodig. Als een familie overladen wordt door emoties en woorden door elkaar gaan lopen, stel ik wel eens voor om een halve minuut niets te zeggen. “Gewoon even zitten,” zeg ik dan. In het begin voelt het altijd wat onhandig. Maar al snel gebeurt er iets. Ademhaling zakt. Stemmen worden rustiger. In die paar seconden is er ruimte ontstaan: ruimte om te voelen wat er echt toe doet, zonder de druk van zinnen die precies moeten zijn.

Ik herinner me een dienst waarin de kleindochter een lied wilde zingen voor opa, “want dit nummer vond opa zo mooi als ik het zong.” Normaal zong zij dit vol overtuiging, zonder hapering en twijfel, maar die dag brak het, nog vóór de eerste zin. Ze keek naar mij, zo’n blik die vraagt of het erg is dat ze niet verder kan. Ik knikte alleen, zachtjes, en liet de stilte voor haar spreken. En wat gebeurde? Die stilte deed haar niet verdwijnen, maar droeg haar. Na een halve minuut ademde ze diep in, ging zitten en met haar mooie stem zong zij het liedje voor opa; zacht, puur en met veel emotie en liefde. Achteraf zei haar oma: “Ik weet niet wat er gebeurde, maar het voelde alsof ze gedragen werd door iets dat er niet was, maar toch wel.”

Misschien is dat het geheim van stilte: ze is vormloos, maar geeft vorm aan wat mensen voelen. Ze legt een zachte hand op hectische gedachten en maakt zichtbaar wat we anders zouden wegdrukken. In een wereld die gevuld is met ruis, meningen en haast, voelt ze ongemakkelijk, alsof we haar moeten opvullen. Maar in mijn werk als uitvaartbegeleidster zie ik iets anders. Daar is stilte een taal. Een plek waar verdriet en liefde naast elkaar mogen zitten zonder uitleg. In die stilte komen mensen dichter bij zichzelf en soms, heel even, ook dichter bij degene die ze moeten missen.